Wielki sen / The Big Sleep (Howard Hawks, 1946)

Po premierze reżyser przyznał, że nie zrozumiał zawiłej intrygi filmu (i pierwowzoru literackiego). Nic więc dziwnego, że widzowie także mają problem z jego zrozumieniem. Liczne sytuacje i dialogi zamiast wyjaśniać jeszcze bardziej komplikują akcję. Jednak dla Howarda Hawksa fabuła nigdy nie była istotna, najważniejsi byli bohaterowie – ludzie niepozbawieni wad, którzy stają w obliczu śmierci, ale zwykle cało wychodzą z licznych niebezpieczeństw dzięki sprytowi i inteligencji. Taki jest właśnie detektyw Philip Marlowe, bohater wymyślony przez Raymonda Chandlera i znakomicie zagrany przez Humphreya Bogarta. Pierwszym odtwórcą roli detektywa Marlowe’a był Dick Powell (w filmie Murder, My Sweet z 1944 roku), ale to Bogart najlepiej nadawał się do tej roli, szczególnie po tym, jak zagrał w Sokole maltańskim.

Wielki sen Hawksa jest zaliczany do najlepszych filmów noir. To mroczna opowieść o śledztwie prowadzonym przez detektywa w ponurym miasteczku, gdzie hazard, szantaże, korupcja i przemoc są na porządku dziennym, a ludzie próbujący poznać tajemnice ciemnych interesów nie żyją długo. Philip Marlowe ma jednak niezwykły instynkt i wyczucie, dzięki którym potrafi przewidzieć ruchy przeciwnika, co daje mu przewagę. Ma także typowo ludzkie słabości i zakochuje się w nieco podejrzanej kobiecie, przez którą traci na chwilę spostrzegawczość. Kiedy zostaje pobity przez gangsterów potrafi się podnieść i działać dalej, choć ma coraz większą świadomość, że pakuje się w coraz większe kłopoty, gdyż za drugim razem może nie skończyć się na pobiciu, ale na czymś gorszym.

Film Hawksa to bez wątpienia jeden z najdoskonalszych przedstawicieli czarnego kryminału. Warto go obejrzeć, gdyż jest to film wyreżyserowany tak sprawnie, że zupełnie nie przeszkadzają liczne dialogi i zawiła intryga. Są także w filmie interesujące kreacje aktorskie – obok Humphreya Bogarta i Lauren Bacall można jeszcze wyróżnić Marthę Vickers. Mimo że Raymond Chandler nie pracował przy scenariuszu tego filmu, powstała udana adaptacja jego książki.

Obraz zaskakuje czasem błyskotliwą i pełną ironii szermierką słowną, o którą zadbali scenarzyści, wśród których był znany pisarz William Faulkner. Teksty tego autora pisane do filmów były zwykle zmieniane i dlatego pisarz rzadko był wymieniany w czołówkach filmów – jedynym reżyserem, który doceniał scenariusze Faulknera był właśnie Howard Hawks. Jedyne scenariusze Faulknera zaakceptowane do filmów pochodzą z czterech filmów Hawksa: Droga do chwały, Mieć i nie mieć, Wielki sen i Ziemia faraonów.

Mimo zawiłości scenariusza intryga z szantażem i morderstwem przykuwa uwagę i trzyma w  napięciu. Widz zastanawia się, jaką rolę w tej intrydze odgrywają dwie siostry i w jaki sposób Philip Marlowe wydostanie się z pułapki, w jaką wpadł przez swoją profesję, wymagającą od niego poświęcenia i zaangażowania dla zupełnie obcych osób, nie wiedząc czy przyniesie mu to jakieś korzyści i sukcesy. Nikt jednak nie wątpi w to, że bohater w końcu przechytrzy swoich wrogów i wyplącze się z sieci intryg i kłamstw.

Film Hawksa jest udaną i dość wierną adaptacją książki. Jest kilka zmian, ale one były nieuniknione – usunięto więc aluzje homoseksualne i sceny nagości, które u Chandlera występowały. Zamiast tego bardziej zasugerowano wątek miłosny pomiędzy detektywem a Vivian ze względu na udział pary małżeńskiej Bogart – Bacall. W hollywoodzkim kinie tamtych lat główny czarny charakter nie mógł uniknąć kary, więc Eddie’ego Marsa spotyka w filmie gorszy los niż w powieści. Ale klimat książki został zachowany dzięki dialogom oraz przygnębiającej, ponurej atmosferze wykreowanej przez wszechobecny cynizm i stylowe zdjęcia.

Na koniec cytat z powieści Raymonda Chandlera, wyjaśniający tytuł książki: Jakie znaczenie ma to, gdzie spoczywa nasze ciało po śmierci? W zbiorniku pełnym plugawych ścieków czy w marmurowym grobowcu na szczycie wzgórza? Umarli pogrążeni są w głębokim śnie i nie martwią się o takie rzeczy. Ropa i woda znaczą dla nich tyle samo, co wiatr i powietrze. Po prostu śpią głęboko, nie dbając o to, jak koszmarna była ich śmierć ani gdzie spoczęło ich ciało.

Powiązane

Sacco i Vanzetti / Sacco e Vanzetti (Giuliano Montaldo, 1971)

Coś / The Thing (John Carpenter, 1982)

GoldenEye (Martin Campbell, 1995)

Złodzieje rowerów / Ladri di Biciclette (Vittorio De Sica, 1948)

by Mariusz Czernic

Jestem absolwentem Politechniki Lubelskiej, a także zagorzałym kinomanem. Nie gardzę żadnym gatunkiem, lubię czarne kryminały, westerny, filmy przygodowe i sensacyjne, a także włoskie kino gatunkowe (spaghetti western, giallo, poliziottesco) oraz azjatyckie kino sztuk walki (japońskie chanbara, chińskie martiale). Nie unikam ambitnych dramatów prowokujących do myślenia. Nie omijam również biblioteki - czytam zwykle powieści kryminalne lub przygodowe. Lubię także słuchać nastrojowej muzyki z filmów. Założyłem bloga, by mieć w internecie własną przestrzeń, w której poprzez filmowe recenzje i artykuły mógłbym wyrazić własną osobowość.

Website